Αναγκαία υπενθύμηση ( χειρόγραφο Οκτ.'68)‏

Από Βλακεία (Επίγραμμα)

Ελλάς· πυρ! Ελλήνων· πυρ! Χριστιανών· πυρ!

Τρεις λέξεις νεκρές. Γιατί τις σκοτώσατε;»

Χειρόγραφο Οκτ. '68

«Προκόβουμε καταπληκτικά».Φράση γεμάτη σαρκασμό γραμμένη στο ημερολόγιο του, κάτω από την ημερομηνία της 21ης Απριλίου 1967.

Ο Γιώργος Σεφέρης από την πρώτη στιγμή της επιβολής της δικτατορίας δεν είχε αυταπάτες. «Προκόβουμε καταπληκτικά», είχε γράψει ειρωνικά ο ίδιος στην ατζέντα του την ημέρα του πραξικοπήματος....Πάντως στα πρώτα χρόνια της δικτατορίας είχε επιλέξει τη σιωπή και την άρνηση να δημοσιεύει δουλειά του στην Ελλάδα. Δύο χρόνια πριν το θάνατό του, στις 28 Μαρτίου 1969, αποφασίζει να μιλήσει για πρώτη φορά δημόσια. Η δήλωσή του κατά της χούντας στο BBC έκανε μεγάλη αίσθηση και ο Σεφέρης παύτηκε από πρέσβης επί τιμή, ενώ του απαγορεύτηκε και να κάνει χρήση του διπλωματικού του διαβατηρίου.
Δήλωση
«Πάει καιρὸς που πήρα την απόφαση να κρατηθώ έξω από τα πολιτικὰ του τόπου. Προσπάθησα άλλοτε να το εξηγήσω. Αυτὸ δε σημαίνει διόλου πως μου ειναι αδιάφορη η πολιτικὴ ζωή μας. Έτσι, από τα χρόνια εκείνα, ως τώρα τελευταία, έπαψα κατὰ κανόνα να αγγίζω τέτοια θέματα· εξάλλου τα όσα δημοσίεψα ως τις αχὲς του 1967 και η κατοπινὴ στάση μου - δεν έχω δημοσιέψει τίποτα στην Έλλάδα από τότε που φιμώθηκε η ελευθερία - έδειχναν, μου φαίνεται, αρκετὰ καθαρὰ τη σκέψη μου.

Μολαταύτα, μήνες τώρα, αισθάνομαι μέσα μου και γύρω μου, ολοένα πιο επιτακτικά, το χρέος να πω ένα λόγο για τη σημερινὴ κατάστασή μας. Με όλη τη δυνατὴ συντομία, να τι θα έλεγα:

Κλείνουν δυὸ χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστὼς ολωσδιόλου αντίθετο με τα ιδεώδη για τα οποόα πολέμησε ο κόσμος μας και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας στον τελευταιο παγκόσμιο πόλεμο. Είναι μία κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης, όπου όσες πνευματικὲς αξίες κατορθώσαμε νὰ κρατήσουμε ζωντανές, με πόνους και με κόπους, πάνε κι αυτὲς να καταποντιστούν μέσα στα ελώδη στεκούμενα νερά. Δε θα μου ήταν δύσκολο να καταλάβω πως τέτοιες ζημιὲς δε λογαριάζουν πάρα πολὺ για ορισμένους ανθρώπους.

Δυστυχώς δὲν πρόκειται μόνον γι᾿ αυτὸ τον κίνδυνο. 'Ολοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικὲς καταστάσεις η αρχὴ μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία περιμένει αναπότρεπτη στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους μας βασανίζει, συνειδητὰ ή ασυνείδητα, όπως στους παμπάλαιους χοροὺς του Αισχύλου. Όσο μένει η ανωμαλία, τόσο προχωρεί το κακό.

Είμαι ένας ἄνθρωπος χωρὶς κανένα απολύτως πολιτικὸ δεσμὸ και, μπορώ να το πω, μιλώ χωρὶς φόβο και χωρὶς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμὸ όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτὴ η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνικὴ επιταγή.

Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου. Παρακαλώ το Θεὸ να μη με φέρει αλλη φορὰ σε παρόμοια ανάγκη να ξαναμιλήσω».

"Επί Ασπαλάθων..."

Είναι το τελευταίο ποίημα του Σεφέρη και δημοσιεύτηκε στο Βήμα (23.9.71) τρεις μέρες μετά το θάνατό του στην περίοδο της δικτατορίας. Το ποίημα βασίζεται σε μια περικοπή του Πλάτωνα (Πολιτεία 614 κ.ε.) που αναφέρεται στη μεταθανάτια τιμωρία των αδίκων και ιδιαίτερα του Αρδιαίου. Ο Αρδιαίος, τύραννος σε μια πόλη, είχε σκοτώσει τον πατέρα του και τον μεγαλύτερο του αδερφό του. Γι' αυτό και η τιμωρία του, καθώς και των άλλων τυράννων, στον άλλο κόσμο στάθηκε φοβερή. Όταν εξέτισαν την καθιερωμένη ποινή που επιβαλλόταν στους αδίκους και ετοιμαζόταν να βγουν στο φως, το στόμιο δεν τους δεχόταν αλλά έβγαζε ένα μουγκρητό. "Την ίδια ώρα άντρες άγριοι και όλο φωτιά που βρισκόταν εκεί και ήξεραν τι σημαίνει αυτό το μουγκρητό, τον Αρδιαίο και μερικούς άλλους αφού τους έδεσαν τα χέρια και τα πόδια και το κεφάλι, αφού τους έριξαν κάτω και τους έγδαραν, άρχισαν να τους σέρνουν έξω από το δρόμο και να τους ξεσκίζουν επάνω στ' ασπαλάθια και σε όλους όσοι περνούσαν από εκεί εξηγούσαν τις αιτίες που τα παθαίνουν αυτά και έλεγαν πως τους πηγαίνουν να τους ρίξουν στα Τάρταρα". (Πλ. Πολιτεία 616).