"Όλο το ντέρτι του ντουνιά στα μάτια του"‏

«Όλο το ντέρτι του ντουνιά στα μάτια του»



Η μετεμφυλιακή Θεσσαλονίκη του Μουσχουντή, το κοινωνικό και σεξουαλικό της περιθώριο και οι αγώνες της αριστεράς μέσα από εννιά αφηγήσεις και τη δικογραφία της υπόθεσης Παγκρατίδη



Του Πάνου Δημητρούδη

Θωμάς Κοροβίνης, Ο γύρος του θανάτου, Άγρα 2010, σσ. 216

Ο Θωμάς Κοροβίνης είναι ένας αριστερός συγγραφέας που δεν κρύβει το ιδεολογικό του στίγμα, όπως κάνουν πολλοί συγγραφείς για να μην περιορίσουν το αναγνωστικό τους κοινό, ούτε όμως και το προβάλλει βαρύγδουπα, με στρατευμένους διδακτικούς στόχους. Στο τελευταίο βιβλίο του, από τις εκδόσεις Άγρα, με τίτλο Ο γύρος του θανάτου, ασχολείται με την ιστορία του «δράκου του Σέιχ Σου», η οποία στοίχειωσε για δεκαετίες την πόλη της Θεσσαλονίκης και έστειλε στο εκτελεστικό απόσπασμα το προσφορότερο εξιλαστήριο θύμα: τον περιθωριακό Αριστείδη Παγκρατίδη.

Παράλληλα, όμως, ο Θωμάς Κοροβίνης κινείται σε δυο βασικούς άξονες: από τη μια παρουσιάζει μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σπουδή γύρω από το κοινωνικό, οικονομικό και σεξουαλικό περιθώριο της πόλης, κάτι που φαίνεται ότι τον έλκει ιδιαίτερα και ότι το έχει μελετήσει βαθιά, κι από την άλλη ανατέμνει την πολιτική πραγματικότητα της μετεμφυλιακής Θεσσαλονίκης, που γέννησε την τρομοκρατία του δεξιού παρακράτους κι έχει σημαντική ευθύνη για την σημερινή παρακμή και το σκοταδιστικό πολιτισμικό παρόν της πόλης.

Στην πρώτη ενότητα του βιβλίου παρατίθενται αποσπάσματα από τη δικογραφία και από ρεπορτάζ της εποχής, για να δοθεί το πλαίσιο της ιστορίας. Στο κύριο σώμα του, το θέμα είναι η μετεμφυλιακή Θεσσαλονίκη, η οποία παρουσιάζεται μέσω εννιά αφηγήσεων, αντιπροσωπευτικών και πολύ διαφορετικών μεταξύ τους προσώπων, τα οποία επέλεξε με διορατικότητα ο συγγραφέας για να υπηρετήσουν επαρκώς την μυθοπλασία. Έτσι λοιπόν, ένας παιδικός φίλος του Αριστείδη μιλάει για τη φτώχεια, αλλά και την αλληλεγγύη και την ανθρωπιά των προσφυγικών της Τούμπας. Μια γειτόνισσα της μητέρας του Αριστείδη, παραδουλεύτρα όπως εκείνη, για τη δική τους ζωή, της ανέχειας και της βιοπάλης. Ένας αχθοφόρος, για τον κόσμο του λιμανιού, όπου κυριαρχούσαν οι καταδότες κοντραμπατζήδες. Ένας χαφιές περιπτεράς για το θεάρεστο έργο του και για τις μεθόδους επιλογής και δράσης των οργάνων του άθλιου παρακράτους, των εθνικοφρόνων νικητών του εμφυλίου. Ένας δημοκρατικός χωροφύλακας για το αστυνομικό κράτος της εποχής. Ένας «καθωσπρέπει» αστός για την πολιτική, κοινωνική και ηθική κατάσταση, με την οπτική του συντηρητικού εθνικόφρονα πολίτη με κάποιες ευαισθησίες. Το αφεντικό του Αρίστου στο τσίρκο, που έχει ως ατραξιόν του τον «γύρο του θανάτου», για τα λαϊκά πανηγύρια, τις ντιζέζ και τους πλανόδιους μουσικούς. Μια τραβεστί για τη ζωή της στα δύσβατα μονοπάτια του σεξουαλικού περιθωρίου και τον σύντομο δεσμό του με τον Αρίστο. Τέλος, μια λαϊκή τραγουδίστρια για την καριέρα της, τα μπουζουξίδικα εκείνου του καιρού και τον δικό της έρωτα με τον υποτιθέμενο «δράκο του Σέιχ Σου».

Καθεμιά από τις εννιά αφηγήσεις αντιπροσωπεύει μια ορισμένη κοινωνική κατηγορία και γίνεται σε διαφορετική ιδιόλεκτο. Είναι ιδιαίτερα πετυχημένη αυτή γλωσσική ακροβασία του συγγραφέα, που με αφετηρία έναν προσωπικό χειμαρρώδη λόγο, μεταπηδά με ευκολία στην καθαρεύουσα του αστού, στη λαϊκή ιδιόλεκτο της Σαλονίκης, στα καλιαρντά της τραβεστί, στη μάγκικη αργό, αλλά και στην αγαπημένη του τούρκικη γλώσσα, για την οποία διαπιστώνουμε ότι διασταυρώνεται τόσο συχνά με την ελληνική καθομιλουμένη. Και ανάμεσα σ’ όλα αυτά γίνονται πολύ εύστοχες αναφορές, όπως η κατασκευή από την εξουσία της εικόνας του φονιά, τα βασανιστήρια στην αστυνομία, ο κομμουνιστοφάγος αστυνομικός διευθυντής Μουσχουντής κι οι προνομιακές του σχέσεις με τους ρεμπέτες, η σχέση της ΕΔΑ με το προλεταριάτο, η ανοχή της κοινωνίας που μετατρέπεται σε ενοχή, οι πολιτικές δολοφονίες του Λαμπράκη και του Χαλκίδη.

Οι αγώνες της αριστεράς εκείνης της εποχής, και οι θυσίες των αγωνιστών της πόλης απέναντι στο σκοτεινό παρακράτος της μετεμφυλιακής δεξιάς και της χούντας, αναδεικνύονται και φωτίζονται όπως μόνο η καλή λογοτεχνία μπορεί να πετύχει. Κι ευτυχώς γιατί, εδώ και πολλά χρόνια, οι κρατούντες της πόλης και τα πολιτικά αφεντικά τους είχαν ρίξει στον καιάδα της λήθης ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της Θεσσαλονίκης που ήταν συνδεδεμένο με την αριστερά, την αγωνιστική προσφορά και τις θυσίες της.